Sve manje mladosti

Tek svaki dvadesetpeti bračni par živi sa troje dece. – U Svrljigu i Gadžinom Hanu više bračnih parova bez dece nego sa decom

Sedamnaesta knjiga popisa Republičkog zavoda za statistiku nudi deo odgovora na pitanje zašto se stanovništvo u Srbiji smanjuje. Svake godine se, naime, rodi oko 75.000-80.000 beba, a sto hiljada starih ode na onaj svet.

Ovaj trend će teško biti zaustavljen, jer je u Srbiji (bez Kosmeta) tek svaki četvrti stanovnik mlađi od 25 godina. To znači da je onih koji su predodređeni da stvaraju porodice i rađaju malo da bi mogli poneti teret populacione obnove.

Pogotovo to neće moći stanovništvo u istočnim delovima Republike. U nekim opštinama na ovom području tek svaki peti žitelj je mlađi od 25 godina, a u pojedinim i šesti-sedmi.

I na severu Vojvodine, u nekim naseljima u kojima živi mađarsko stanovništvo, mladih do 25 godina je ispod proseka, dok, nasuprot tome, za svoju populacionu budućnost jedino ne moraju da brinu opštine s pretežno muslimanskim i albanskim stanovništvom. Preševo je u tom pogledu rekorder, sa 45 procenata mladih, zatim Tutin s jednim poenom manje, tako da je u ovim naseljima maltene svaka druga osoba u najboljem reproduktivnom dobu.

Opštine Preševo, Tutin i još neke imaju, u proseku, po troje-četvoro dece u svakoj porodici, dok su u ostalim sredinama bračni parovi najčešće s jednim ili dva potomka. A troje dece u Srbiji bez Kosmeta ima, u proseku, nešto više od četiri odsto porodica ili – svaki dvadesetpeti bračni par!

Usamljenički dubl

U takozvanom gradskom području Beograda zato je na popisu registrovano čak četrdeset odsto porodica s jednim detetom, a nešto manje od trećine sa dva, s tim što je svaka četvrta porodica u trenutku popisa živela bez dece (većinom je reč o starijim bračnim parovima od kojih se potomstvo odvojilo).

Stariji bračni parovi bez dece su, inače, jedna od važnih osobenosti porodičnog života u Srbiji: u seoskim naseljima u centralnom delu Republike čak 39 odsto porodica je registrovano kao „usamljenički dubl”. Sumorna populaciona slika Republike je tako kompletna: u selima žive usamljeni starci, čija su deca otišla u gradove i tamo zasnovala porodice s jednim detetom u proseku!

U nekim opštinama na istoku Republike, bračnih parova bez dece je, inače, više od onih koji žive sa svojim potomcima. Među rekordere u tom pogledu spadaju Svrljig i Gadžin Han, sa 55 odsto, zatim Bojnik, Crna Trava i Negotin.

Recimo, u selima u negotinskoj opštini popisano je skoro duplo više bračnih parova bez dece nego onih s decom (odnos je 4480 prema 2600). U selu Braćevac, na primer, ima 112 bračnih parova bez dece i 43 sa decom, u Mihajlovcu 136 parova bez dece i 57 sa decom. Ili, u Smedovcu 37 bračnih parova bez dece i njih sedam s decom!

Isto tako, u opštini Gadžin Han, u selu Ličje, 96 bračnih parova su bez dece, a 21 sa decom, u Dugoj Poljani, 18 ih je bez, a jedan bračni par sa decom!

S druge strane, u Preševu je tek svaka peta, a u Tutinu svaka šesta porodica registrovana kao „bračni par bez dece“, tako da među naseljima u ovim opštinama, ali i još nekim (Bujanovac), nema, praktično, nijednog u kojem je porodica s decom manje od usamljenih bračnih parova.

Malo modernizma

Pretpostavlja se, inače da je populaciona situacija na Kosovu i Metohiji slična onoj u Preševu – sa četrdeset-četrdeset pet odsto stanovništva mlađeg od 25 godina. Zato je južna pokrajina trenutno populaciono najperspektivniji prostor na Balkanu (i šire).

Sedamnaesta knjiga popisa Republičkog zavoda za statistiku, posvećena braku, registruje, međutim, i modernistički trend sve većeg broja porodica s jednim roditeljem i detetom. Najčešće je reč o „majci s decom“. U užem gradskom delu Beograda, bez prigradskih opština, ukupno je više od šezdeset hiljada porodica, ili devetnaest odsto od ukupnog broja, koju čine majka i deca. To znači da gotovo svaka peta porodica u glavnom gradu nema „mušku ruku”. Reč je, velikim delom, o udovicama, ali i razvedenim ženama i onima koje nakon rađanja nisu stupale u bračnu zajednicu. Ove „jednoroditeljske” porodice (očeva s decom je mnogo manje) u razvijenom svetu su još češće, dok ih nerazvijenije sredine slabije prihvataju.

Zato je u selima u centralnoj Srbiji samo 7,5 odsto porodica koju čini majka s decom, što je skoro tri puta manje nego u beogradskim gradskim opštinama! Isto tako, u Vojvodini u gradskim sredinama majke s decom čine petinu svih porodica, a u seoskim sredinama tek desetinu. Ove razlike u brojkama sociolozi objašnjavaju većom samostalnošću žena u gradovima u izboru porodične situacije, od sela, gde se to pravo mnogo teže ostvaruje.