Dok ruševine "vapiju k nebu"

U toku svoje nedavne posete Vatikanu predsednik kosovskih Albanaca Ibrahim Rugova zatražio je od Pape Jovana Pavla II podršku za proglašenje nezavisne države Kosova. Pokušaj da se u planove za otcepljenje Kosova i Metohije uvuče i sam Rimski papa dodatno je iskomplikovao i onako složeno kosovsko-metohijsko pitanje i pojačao tenzije u odnosima između verskih zajednica u južnoj srpskoj pokrajini.

Iako nikad nije javno osudio rušenje više od 100 srpskih pravoslavnih hramova na Kosovu i Metohiji nakon završetka oružanog sukoba 1999. i posetio barem jednu pravoslavnu crkvu u Pokrajini, u kojoj više od 90 odsto kulturno-istorijskih spomenika pripada SPC, Ibrahim Rugova uporno pokušava da u svoje političke mahinacije uvuče Rimokatoličku crkvu. Njegov glavni adut je malobrojna rimokatolička zajednica kosovskih Albanaca na čijem je čelu biskup Marko Sopi koji je pod pritiskom muslimanskog većinskog stanovništva samovoljno otkazao učešće u Biskupskoj konferenciji SCG, kojoj je njegova biskupija ranije pripadala, i zatražio direktnu upravu Rimske kurije. Vatikan, kako se zvanično saznaje, nije imao drugog izbora nego da formira "Apostolsku administraturu za Kosovo", što je predsednik Biskupske konferencije SCG nadbiskup Stanislav Hočevar obrazložio kao privremeno rešenje koje obezbeđuje pastoralnu brigu za vernike dok se ne razbistri politička situacija.

Biskup Sopi je s druge strane ili isuviše slab ili jednostavno nema iskrenu nameru da se suprotstavlja jastrebovima iz svojih redova, među kojima se posebno ističe njegov zamenik Don Shan Zefi, poznat po vrlo jakim vezama sa ultra-nacionalističkim grupama i organizacijama kosovskih Albanaca u zemlji i dijaspori. Neke Sopijeve i Zefijeve izjave, koje javno podržavaju i ponavljaju vodeći albanski političari i intelektualci (među kojima je i Rugova) bili su konkretan razlog zašto je episkop raško-prizrenski Artemije suspendovao do daljnjeg učešće u međuverskom dijalogu na Kosovu i Metohiji. Nekoliko vojnih kapelana KFOR-a je takođe direktno potvrdilo predstavnicima Eparhije šokantne izjave koje su čuli od albanskog rimokatoličkog sveštenstva. Trenutno, kako se saznaje, Vatikan preko monsinjora Vincenca Palje iz organizacije Sv. Euđidio pokušava da posreduje u rešavanju ovog problema zaobilazeći Eparhiju raško-prizrensku i njenog episkopa, koji je o navodnim pregovorima nekih predstavnika SPC sa Paljom o Kosovu saznao tek iz božićnjeg intervjua Stanislava Hočevara.

I pored činjenice da su vodeće međunarodne organizacije za zaštitu verskih prava kritikovale kosovske Albance zbog ugrožavanja SPC, njenih svetinja i vernika, Ibrahim Rugova uporno ignoriše nastavak antihrišćanske kampanje koju njegovi muslimanski sunarodnici vode protiv Crkve i pokušava da prikrije odgovornost jednog dela svog naroda i sebe lično iza ugleda koji na Zapadu uživaju Rimski papa i Majka Tereza. Podizanje spomenika majci Terezi u Prištini, dok se istovremeno stotine hrišćanskih pravoslavnih svetinja i grobalja izlažu besomučnom uništavanju i skrnavljenju, ponajbolje pokazuje licemeran odnos velikog dela kosovskih Albanaca prema hrišćanskim vrednostima u celini. U stvari, udvaranje rimokatoličanstvu i masovne posete mladih Albanaca muslimana rimokatoličkim božićnim misama-ponoćkama neki objektivniji analitičari vide kao ništa drugo do pokušaj da se Kosovo afirmiše kao deo zapadne civilizacije i time zadobije Papina podrška za otcepljenje od Srbije. Međutim, stari mentalitet se ne menja preko noći, a zapadna štampa Kosovo sve češće naziva "crnom rupom Evrope" i "Balkanskom Kolumbijom". Istina je da spolja kosovski Albanci za sada ne izgledaju skloni islamskom fundamentalizmu, ali njihova kultura, istorija, način života i razmišljanja nose vrlo jak pečat islama. Kosovski gradovi sa kućama okruženim visokim zidovima, pretežno ruralno društvo u kome su žene još diskriminisane, odsustvo brige za okolinu i prirodu imaju malo čega sličnog sa ostatkom Evrope i njenom hrišćanskom tradicijom, pogotovo dok ruševine više od 100 srpskih pravoslavnih hramova "vapiju k nebu".

Upravo ove ruševine govore glasnije od patetičnih fotografija Ibrahima Rugove i Pape Jovana Pavla II. Dok se nastavlja represija nad pravoslavnim hrišćanima na Kosovu i Metohiji od rimokatoličkog nadbiskupa beogradskog saznajemo da su na Kosovu takođe ugroženi i rimokatolici. "Katolička crkva je tamo manjinska i nalazi se u vrlo delikatnom političkom procesu, budući da su očekivanja i tendencije većinskog dela stanovništva prilično različita, tako da katolička manjina, koja je uvek želela sarađivati, jeste pod presijom", kaže nadbiskup Hočevar u svom božićnjem intervjuu za Danas (20-21 decembar).

Iz istorije je poznato da su odnosi između pravoslavnih i rimokatolika na Kosovu i Metohiji u prošlosti bili zasnovani pretežno na međusobnoj toleranciji i solidarnosti, posebno u vreme otomanske vladavine kada su hrišćani bili podjarmljena raja, a Albanci muslimani sa Turcima uživali sve socijalne i ekonomske privilegije. Stvari su počele da se menjaju u drugoj polovini 19. veka kada su albanski nacionalilsti skovali novu formulu sve-albanskog jedinstva i teritorijalnog ujedinjenja: "Albanstvo je vera Albanaca". Od tada su se albanski rimokatolici na Kosovu redovno stavljali na stranu svojih muslimanskih sunarodnika u borbi protiv pravoslavnih Srba i njihovih zapadnih saveznika u oba svetska rata. Ustanak OVK 1998-1999, nažalost, nije bio izuzetak iako nijedna rimokatolička crkva nije stradala za vreme rata.

Pravi put za uspostavljanje tolerantnijih međuverskih odnosa na Kosovu i Metohiji ne ide u pravcu stvaranja muslimansko-katoličke alijanse protiv pravoslavne Crkve već mora da bude zasnovan na jasnom i nedvosmislenom priznavanju verskih i imovinskih prava SPC i njenih svetinja kao i na osudi i sprečavanju svih primera verskog vandalizma i netolerancije.

Nažalost, Ibrahim Rugova i deo rimokatoličkog sveštenstva i dalje javno tvrde da su "manastiri i crkve na Kosovu pripadali Albancima i da su ih Srbi okupirali uništavajući pritom brojne albanske crkve". Ova teorija, naravno, nije zasnovana ni na jednom konkretnom dokazu, ali je vrlo lako prokrčila put do školskih udžbenika i postala ideološka osnova albanskog nacionalnog jedinstva na Kosovu i Metohiji. Eparhija raško-prizrenska je više puta oštro protestovala zbog širenja ovakvih istorijskih neistina i izmišljotina, ali uzalud. Biskup Sopi je umesto solidarnosti sa hrišćanima, pokušao pred medijima da javno opravda rušenje pravoslavnih crkava koje je nazvao "političkim". Po njegovoj istoriji SPC je svoje sedište u Peć prenela tek u 19. veku, a Srbi su dolaskom na Balkan već zatekli albanske crkve. Sopijev sekretar Don Shan Zefi nedavno je izjavio za prištinsku štampu da "pod srpskim crkvama leže ruševine albanskih svetinja". Ovakve militantne i netačne tvrdnje samo su još više produbile jaz nepoverenja, a muslimanski ekstremisti su ih spremno dočekali kao "katolički blagoslov" za nastavak sistematskog uništavanja preostalih pravoslavnih svetinja. Sednica Odbora za Kosovo i Metohiju Sv. Arhijerejskog Sabora SPC je između ostalog sazvana i povodom nedavne Rugovine posete Vatikanu i nedoličnog ponašanja dela rimokatoličkog klera, uključujući Marka Sopija i Shan Zefija.

Iako su SPC i posebno Eparhija raško-prizrenska i kosovsko-metohijska u više navrata javno osudili rušenje i oštećivanje džamija kao i stradanje nevinih albanskih civila u toku oružanog konflikta između režima Slobodana Miloševića sa OVK 1998-1999. i bili prvi koji su prihvatili ideju dijaloga nakon završetka sukoba, albanski lideri i intelektualci na Kosovu i Metohiji i dalje prezrivo ignorišu uništavanje vekovnih hrišćanskih svetinja koje su preživele pet vekova otomanske okupacije i predstavljaju najvažnije kulturno-istorijske spomenike u Pokrajini. Crkve se i dalje napadaju granatama i skrnave (najnoviji primeri ponovnog skrnavljenja crkve u Sušici, napadi na crkvu u Prištini, i eksplozija bombe u crkvi u Uroševcu), skrnave se groblja, preprodaju se ukradene ikone po belom svetu, dok pravoslavno sveštenstvo, monaštvo i verni narod već više od četiri godine žive u getoiziranim enklavama okruženim bodljikavom žicom i vojnim stražama KFOR.