Porast kriminala tokom tranzicije

Učesnici okruglog stola „Tranzicija, rat i kriminalitet u Srbiji“ upozorili su da brzina sprovođenja društvenih, političkih i ekonomskih promena i drugi stresovi proistekli iz rata i tranzicije doprinose porastu kriminala.

- Kriminalitet u Srbiji je od 1990. do 1993. godine bio u stalnom porastu, da bi posle tog vremena - do 2000. godine, opadao. Tokom 2001. godine došlo je do primetnog porasta broja krivičnih dela u odnosu na 2000. godinu, a novi trend porasta kriminala povezan je s početkom tranzicije u našoj zemlji. Pravi podaci o kriminalu su znatno veći, jer se veliki broj krivičnih dela i ne prijavljuje - kazala je dr Vesna Nikolić-Ristanović, rukovodilac projekta „Teški oblici kriminaliteta u uslovima društvene tranzicije“. Okrugli sto na ovu temu organizovali su Centar za demokratiju i Institut za kriminološka i sociološka istraživanja, koji je tokom ove godine radio projekat. Vesna Nikolić-Ristanović je navela da je od 1990. godine efikasnost državnih organa u rasvetljavanju krivičnih dela niska i da je veliki broj nepoznatih počinilaca krivičnih dela. Ona je iznela podatak da je tokom 2001. godine u Srbiji počinjeno 93.431 krivično delo, od kojih je za 33.168 bilo optuženih, dok je nepoznatih počinilaca bilo 23.690.

Prema tvrdnjama učesnika skupa, na trgovinu ljudima utiču politička destabilizacija, rat, ekonomske sankcije, prisustvo velikog broja vojnika, globalizacija tržišta, komunikacije, nove tehnologije, produbljivanje razlika između bogatih i siromašnih zemalja, ekspanzija migracije, marginalizacija migranata, ekspanzija seks-industrije i komodifikacija seksualnosti.

Važni faktori koji utiču na trgovinu ljudima su, prema rečima Vesne Nikolić-Ristanović, nezaposlenost, profit, ponudu „posla“ u okviru ilegalnog tržišta, potražnja „proizvoda“ koji mogu da se ponude ilegalno i slično. Pojedinci se izlažu riziku da postanu žrtve trgovine zbog siromaštva, nezaposlenosti, ratne viktimizacije, izbeglištva, nasilja u porodici i seksualnog nasilja. Biljana Mihić iz Instituta za kriminološka i sociološka istraživanja, koja je u okviru projekta radila istraživanje o trgovini ženama radi seksualne eksploatacije, kazala je da svake godine 700.000 žena i dece biva prodato radi seksualne eksploatacije. Srbija se, prema njenim rečima, pojavljuje kao zemlja tranzita, ali i kao zemlja porekla i privremene destinacije.

- Žrtve su žene od 18 do 25 godina starosti, sa osnovnim obrazovanjem, dok su Moldavke, Ruskinje i Ukrajinke sa srednjim obrazovanjem. One su, uglavnom, u svojim porodicama trpele nasilje. Najčešći načini namamljivanja žena su ponuda za navodno legalan posao u inostranstvu, kidnapovanje, lažni turistički aranžmani, prodaja od članova porodice i regrutovanje za posao u domaćoj prostituciji - rekla je Biljana Mićić.

Psiholog dr Jasna Hrnčić kazala je da se većina antisocijalnih tendencija kod pojedinaca koje utiču na činjenje krivičnih dela formira do vremena adolescencije, odnosno mladog odraslog doba. Većinu krivičnih dela počine adolescenti i oni koji su se kao kriminalci formirali u mladosti, dok odrasli ljudi čine prestupe „zahvaljujući“ ukazanoj prilici ili teškim okolnostima u kojima su se našli.

- Kriza u čitavom društvu utiče na mlade ljude preko sredine u kojoj se nalaze, odnosno preko porodice i vršnjačkih grupa. Moralna dezintegracija društva proizvodi nezainteresovanost roditelja, a vršnjačke grupe utvrđuju obrasce ponašanja koje mlada osoba mora da ispunjava. Na stvaranje kriminalaca utiču i prisustvo oružja, droge, alkohola, kao i masovni mediji - kaže dr Hrnčić. Prof. dr Dobrivoje Radovanović objasnio je da je organizovani kriminal na prostoru bivše Jugoslavije počeo da se formira tokom osamdesetih godina, po nalogu Staneta Dolanca, saveznog ministra unutrašnjih poslova, u vreme kada su domaći kriminalci obavljali likvidacije „neprijatelja“ u inostranstvu.

- Tokom devedesetih godina mnogi od njih su se vratili u Jugoslaviju i učestvovali u ratovima za račun režima, a za uzvrat su dobijali legitimacije Državne bezbednosti, zaštitu od krivičnog gonjenja, unosne poslove i pravo da osnivaju političke stranke. Preokret, odnosno „salto napred“, dogodio se 1995. i 1996. godine, kada su četvorica političara iz tadašnje srpske vlasti i dvojica iz Crne Gore preuzeli unosne kriminalne poslove, kao što je šverc cigareta, nafte i slično. Zbog njihovog sukoba interesa sa klasičnim kriminalcima dogodila su se mnoga profesionalna ubistva. U međuvremenu, u Srbiji se formirao oblik organizovanog kriminala tako blisko povezan sa državom da ne postoji sličan primer u svetu. Do prekida saradnje došlo je u oktobru 2000. godine, ali je pravo pitanje da li je organizovani kriminal zaista iskorenjen - objasnio je Radovanović.