Zašto Srbi nestaju

Srbija je višenacionalna i multikulturalna zajednica. Ona nosi ime (Srbija) prema Srbima, najmnogoljudnijem narodu. Polovinom 20. veka on je predstavljao apsolutnu većinu u odnosu na druge etničke grupe.

U svetskim i građanskim ratovima na Balkanu, a i zbog bele kuge, Srbi su se rapidno brojčano smanjivali. To pokazuju sledeći podaci. Srba je prema popisima stanovništva bilo u Srbiji 1961. – 74,6%, 1971. – 71,2%, 1981. – 66,4%, 1991. – 63%. Popis iz 2002. nije uključio Kosmet. Sa njim, bilo bi bar još nekoliko procenata manje Srba.

U 20. veku 4 miliona Srba je ubijeno i 4 miliona raseljeno po celom svetu. I još tri Srbije ubijene su u akušerskim klinikama. Sela su nam ispražnjena, dece je sve manje, a starih ljudi sve više, brak i porodica su u dubokoj krizi.

Postali smo jedan od najstarijih naroda na planeti (u prvih deset). Prema popisu stanovništva iz 2002, od 161 opštine (bez KiM), u 131 opštini stanovništvo se nalazi u dubokoj (prosek preko 41 godine) i u najdubljoj starosti (prosek preko 51 godine).

Albanci sa Kosmeta u proseku su mlađi od 30 godina. Ima srpskih sela gde više nema nikoga, ili samo sa jednim ili dva stanovnika. Od 1950. do danas naselja u Srbiji do 500 stanovnika smanjila su se za 90%, do 1.000 stanovnika za 80%, a do 5.000 – za 63%. To pokazuje da su naša sela gotovo nestala.

U najmlađu grupaciju „demografska zrelost” spada samo jedna opština – Preševo, sa prosečnom starošću oko 30 godina. Ovde žive uglavnom samo Albanci. U nešto starijoj grupi „prag demografske starosti” nalaze se Bujanovac, Sjenica, Tutin i Novi Pazar. I ovde živi pretežno nesrpsko stanovništvo. Prosečna starost ovde je od 32 do 35 godina.

Prema demografu mr Goranu Penevu, u 181 naselju u Srbiji i Vojvodini nema nijednog lica mlađeg od 20 godina. To su uglavnom manja naselja, ali su i ona nekada bila velika, puna dece i života.

Upoređivanje starosnih grupa u 1950. i 2000. u centralnoj Srbiji, Vojvodini i na Kosovu pokazuje takođe drastično starenje u prva dva regiona i veliku razliku u odnosu na Kosovo. Tako, od 1 do 16 godina 1950. bilo je u centralnoj Srbiji 28,1%, u Vojvodini 26,0%, na Kosmetu 41,8%.

U 2000. udeo lica od 1 do 16 godina izgledao je ovako: centralna Srbija 16,6%, Vojvodina 16, 9%, a Kosmet 34,2% .

Starijih od 65 do 80 godina bilo je 1950. u centralnoj Srbiji – 5,5%, u Vojvodini – 6,7%, na Kosmetu 5,0%.

U 2000. starijih od 65 godina bilo je: centralna Srbija 16,1%, Vojvodina 20,4%, Kosmet 5,3%.

Od 25 okruga u Srbiji, njih pet je „na samrti”, dok u okolini Niša, Kuršumlije i Vranja, postoje sela gde popisivači „nisu zabeležili pojavu stanovništva” (Vukojevac, Plačkovica, Koritnjak, Repušica, Javorje). Takvih sela ima još dosta širom Srbije. U selu Dobroselica, opština Rekovac, u poslednjih pedeset godina nije rođena nijedna beba. Uskoro će ceo Levač, iz koga potiču moji preci po ocu, ostati bez stanovnika, prema predviđanjima demografa.

U varošici Bagrdan, blizu Jagodine, u 2005. nije bilo nijednog đaka. Nema više đaka i u mnogim drugim selima. Mnoge škole su zatvorene. Tužna je priča o jednom jedinom đaku u selu Donji Branetići, nadomak Suvobora i Rajca. Sredinom prošlog veka tu je bilo oko 75 đaka. Kada je podignuta 1938. imala je 63 učenika.

Iako se Vojvodina malo oporavila zbog došljaka, u istočnim opštinama je stanje isto, ili gore nego u centralnoj Srbiji. Sve skupa, u 26 vojvođanskih opština zabeležen je pad stanovništva, u drugim opštinama sprečena je demografska katastrofa isključivo migracionim kretanjima iz Hrvatske, BiH, pa i sa KiM.

„Bajkovitu salašku idilu, opevanu u pesmama tamburaša, svakim danom zamenjuju sumorne slike. Ovih dana, recimo, meštani Mošorina su preko medija pozvali potencijalne snahe da ’bace pogled’ na njihovih pedesetak momaka koji su ostali u selu da obrađuju zemlju, ali ne mogu da se ožene, jer njihove mlade meštanke listom odlaze u grad. Zato je u Mošorinu sve manje rođene dece” (S. Živković, „Politika”,18. 4. 2003).

Mnogo gore stanje je u istočnoj Srbiji. To je daleko najstarije područje u Srbiji. „Bela kuga” ovde je tradicija. Pobačaji su decenijska praksa. Čak i ubistvo rođenog deteta, ako je slučajno došlo kao višak, kao nepoželjno. Bogati domaćini ovde imaju samo jedno dete. Ali, imaju ogromne luksuzne kućetine koje su podigli novcem koji su zaradili kao gastarbajteri.

U nekim naseljima istočne Srbije stanovništvo je starije od 60 godina, a u svim okruzima u Srbiji radno aktivni poljoprivrednici imaju u proseku 54. godine.

Najstarije stanovništvo živi u naseljima „visokog stepena ruralnosti”. To su pirotski, zaječarski, beogradski, niški, srednjobanatski, južni i severnobački, šumadijski i moravički okrug, gde prosečna starost iznosi 54 godine.

Procenjuje se da je oko 500.000 mladih i obrazovanih u poslednjoj deceniji XX veka zauvek napustilo zemlju. Među njima ima više od 40.000 visokoobrazovanih između 30 i 36 godina.

Na primer, samo iz dva naučnoistraživačka instituta „Vinča” i „Mihajlo Pupin” emigriralo je više od 900 istraživača. Uzimajući u obzir troškove njihovog školovanja, država je za sve njih izgubila 24 milijarde dolara. Taj odliv „trusta mozgova” nije se ni danas, dakle, posle 5. oktobra 2000. godine, zaustavio, čak se i povećao.

Srbija prolazi kroz najteže trenutke u svojoj istoriji. Nije reč samo o tome da se srpski narod ubrzano topi kao „sveća koja dogoreva”, već je reč i o ogromnim teškoćama onih koji su još u životu.

Rezultati pokazuju da je Srbija tokom devedesetih godina veoma ostarila, tako da je stanovništvo centralne Srbije u periodu između dva popisa (1991 – 2002) u proseku starije dve i po godine. Tako je 1991. godine prosečno stara osoba imala 37,6 godina, a aprila 2002. godine 40,3.

U ovom vremenu broj starijih od 60 godina znatno se povećao: sa 18% u 1991. na 25% u centralnoj Srbiji i 22% u Vojvodini. Očito je da uža Srbija u poslednjim godinama brže stari od Vojvodine.

* profesor Univerziteta