Šume umiru uspravno

U Srbiji se svake godine poseče oko milion hektara šume. Bespravna seča dovela je do ogoljavanja zemljišta što je olakšalo prodor vode u tlo i dovelo do promena nivoa podzemnih i površinskih voda. Ovih dana svedoci smo takvih promena koje su izazvale pomeranje zemljišta i pojave čako oko dve hiljade klizišta koja su ugrozila opstanak brojnih domaćinstava u dvadesetak sela u Srbiji.

Osim nepovoljnih prolećnih hidrometeoroloških uslova koji su uticali na pomeranje zemljišta i nekontrolisana seča šuma radi urbanizacije, bez prethodnih istraživanja i projekata, dovela je do stvaranja klizišta i to, uglavnom, u izgrađenim naseljima.

– Preterano korišćenje šuma dovelo je i do stalnog smanjivanja površina pod šumom i degradaciju životne sredine. Godinama unazad šume umiru uspravno – kaže saradnik za šume Zavoda za zaštitu prirode Biljana Jovanović. Ona ističe da je stanje današnjih šuma u Srbiji posledica istorijskog nasleđa i nedovoljne brige, posebno u privatnom sektoru o tako važnom, a obnovljivom sirovinskom resursu i neprocenjivom činiocu životne sredine.

Krajem 18. veka kada je počelo naglo naseljavanje stanovništva došlo je do prekomernog krčenja šuma. Početkom 19. veka šumovitost Srbije je bila oko 75 odsto, a do polovine 20. veka šume su se smanjile na površinu od dva miliona hektara.

Šumadija, koja je nekada bila pod šumama 75 odsto, sada kuburi sa tim važnim prirodnim resursom. Pod šumama je danas nešto više od 25 hektara, što govori da je pošumljenost u tom regionu manja od srpskog proseka koji iznosi oko 27 odsto. Idući od severa ka jugu Republike šumovitost se znatno uvećava, Vojvodina šest odsto, uža Srbija 32,85 odsto i Kosovo i Metohija 40, 9 odsto. U svetu ta cifra nikada ne spada ispod 40 odsto, kaže Jovanović.

Poslednjih godina zbog povećane potražnje za ogrevom povećana je bespravna seča šuma, posebno na privatnim posedima. Na primer, Valjevska šumska uprava pokriva 70.000 hektara šume od kojih je 80 odsto privatno vlasništvo. U privatnim šumama seče se bez ikakve kontrole i plana, jer se seku najkvalitetnija stabla, a ostavljaju najlošija umesto da bude obrnuto kako bi se šuma zanavljala. Jednom stablu bukve je potrebno i do 120 godina da dobije željene dimenzije i postane koristan repromaterijal. Starost bukovih šuma u Šumadiji je manja u proseku i iznosi oko 80 godina. Inače, najzastupljenije vrste drveća su bukve i hrastovi.

„Panjače” koje su nikle nakon seče po kvalitetu su mnogo lošije od prirodnih visokih šuma. Pokrivaju 13 hektara ili 51 posto od ukupne površine pod šumama, dok se četinarske šume, uglavnom je to neplemeniti crni bor, prostiru na nešto više od tri hiljade hektara. Osam odsto su šikare i šibljaci i sve to govori o slaboj pošumljenosti, što može nepovoljno da utiče na mikroklimu nekog staništa.

„Zdravlje” šuma uništavaju i gubari. Prema podacima preduzeća „Srbijašume”, u 2003. godini pod napadom gubara bilo je 123.809,19 hektara, a u 2004. godini 331.231,41 hektar, dok prošle godine gubar je registrovan kod 10 šumskih gazdinstava na površini od 45.628.54 hektara.

Zaštita šumskih resursa je veoma kompleksna, posebno ako se zna da je još teško predvideti dalji tok razvoja bolesnih talasa kao posledice zagađenosti vazduha sa pojačanim procentom sumpor-dioksida u odnosu na okside azota. Potrošnja uglja, u kojoj je preko 80 odsto lignita sa relativno visokim postotkom sumpora ima tendenciju porasta. Epidemijsko sušenje hrasta se progresivno širi i po intenzitetu i prostorno i već je zahvatilo čitav areal hrasta u Srbiji.

Sve priče o saniranju posledica raširene bolesti pojave šuma padaju u vodu pred činjenicom da industrija šumarstva nema kapital za ozbiljnija ulaganja u regeneraciju i biološku reprodukciju šuma.