Epidemiološka situacija HIV/AIDS-a u Srbiji 1984 - 2005.

Do sada je 890 osoba umrlo  od AIDS-a, što ovu bolest sa prosečno 44 osobe umrle od AIDS-a godišnje stavlja među tri vodeća uzroka smrti od zaraznih bolesti u našoj zemlji. Na osnovu ovih podataka može se zaključiti da trenutno u Srbiji 1113 osoba (801 muškarac i 312 žena) živi sa HIV/AIDS-om.

Nakon kontinuiranog porasta rizika da se oboli od AIDS-a, sa dva vrha 1995. i 1998. godine (stopa incidencije oko 14 na milion stanovnika), od 1999. godine zapaža se postepeno opadanje stope incidencije, s procenom da će taj trend zadržati i tokom narednog perioda (grafikon 1). Rizik umiranja od AIDS-a dostigao je najvišu vrednost 1996. godine (stopa mortaliteta od 12 na milion stanovnika), a od 1997. godine beleži se kontinuiran  pad stope mortaliteta. Tako je u periodu od  2002.  do 2004. godine registrovana stopa mortaliteta od oko 3,5 na milion stanovnika

Stope incidencije i mortaliteta od AIDS-a u R.Srbiji u periodu 1985-2004.

Pad obolevanja i umiranja od AIDS-a svakako je rezultat primene kombinovane,visoko aktivne antiretrovirusne terapije (HAART) koja je od 1996/1997. godine dostupna i kod nas. Međutim, pad obolevanja i umiranja od AIDS-a nije praćen smanjenjem broja novootkrivenih osoba zaraženih HIV-om, pa uz produženje života obolelih raste i ukupan broj osoba koje žive sa HIV/AIDS-om, odnosno rezervoara infekcije.

Promena u načinu prenošenja HIV infekcije uočena u poslednjih nekoliko godina u R. Srbiji, u smislu izrazitog smanjenja novodijagnostikovanih HIV pozitivnih osoba među intravenskim korisnicima droge (sa 89% 1987. na 15% 2004. godine), a s druge strane porast  prenošenja HIV-a seksualnim kontaktom, naročito heteroseksualnim (sa 1% 1987. na 38% 2002, odnosno 25% 2004. godine), ukazuje na visok stepen opasnosti. Takođe, registruje se i porast novodijagnostikovanih HIV pozitivnih osoba među muškarcima koji imaju seksualne odnose sa muškarcima (sa 2% 1987. na 29% 2004. godine), kao i u kategoriji sa nepoznatim/neutvrđenim načinom prenosa HIV infekcije (sa 1% 1987. na 25% 2004. godine) (grafikon 2). S obzirom da je nepoznat način prenosa HIV infekcije znatno češći kod muškaraca nego kod žena, to opravdano pobuđuje sumnju da, zbog izražene stigmatizacije homoseksualizma i homofobije u našem društvu, muškarci često prikrivaju svoje rizično ponašanje. Slične pretpostavke postoje i za  neke druge zemlje, a naročito za zemlje Istočne Evrope.

Novoregistrovane HIV infekcije po naèinu transmisije u R. Srbiji u periodu 1984 – 2004.

Na osnovu prijava dostavljenih  Institutu za zaštitu zdravlja Srbije “Dr Milan Jovanović Batut” u R. Srbiji  tokom 2005. godine, zaključno sa mesecom oktobrom, registrovano je 90 novodijagnostikovanih HIV pozitivnih osoba, 44 osobe obolele od AIDS-a, dok je 18 osoba umrlo od AIDS-a.

Od 90 novootkrivenih HIV pozitivnih osoba 17 (19%) je iz Vojvodine, 55 (61%) iz Beograda, dok su ostali iz ostalih okruga centralne Srbije. Ako se posmatra distribucija HIV infekcije po polu registrovan odnos je 77 muškaraca: 13 žena, odnosno 6:1.

Prema uzrasnim kategorijama najveći broj osoba zaraženih HIV-om  u 2005. registrovan je u uzrastu 30-49 godina (47osoba ili 52%). Međutim ono što zabrinjava jeste porast za 63% novotkrivenih HIV+ osoba među mladima uzrasta 15-24 godine tokom ove godine (13 osoba) u odnosu na 2004. godinu (8 lica od ukupno 102 HIV+ osobe). Takođe, u uzrasnoj grupi 25-29 godina novoregistrovano je 19 HIV pozitivnih osoba (11 u 2004. godini), tako da je svaka treća HIV pozitivna osoba registrovana tokom ove godine uzrasta 15-29 godina. Što se tiče načina transmisije oko 70% novih HIV infekcija je prenešeno seksualnim putem (62 slučaja, od toga 38 ili 42% seksualnim kontaktom među muškarcima), što je u skladu sa uočenim trendom porasta seksualne transmisije HIV-a poslednjih desetak godina. Tokom 2005. godine prijavljeno je novih 9 HIV pozitivnih osoba (10%) među intravenskim korisnicima droge i 1 slučaj  HIV infekcije kod hemofiličara, dok za 18 osoba (20%) nije poznat način prenosa HIV-a. HIV status u trenutku postavljanja dijagnoze terminalnog stadijuma HIV infekcije, AIDS-a, saznalo je 28 osoba (31%), dok je registrovano 29 HIV pozitivnih osoba (32%) bez ikakvih simptoma. Od 2002. godine registruje se kontinuiran pad otkrivanja pozitivog HIV statusa u trenutku obolevanja od AIDS-a (56%).

Od  44 novodijagnostikove osobe obolele od AIDS-a tokom 2005. godine na teritoriji Vojvodine je registrovano 8 (18%) osoba, a u Beogradu 25 (57%) osoba; 38 obolelih su osobe muškog pola, a 6 ženskog (odnos polova 6:1). Najviše obolelih od AIDS-a registrovano u uzrasnoj grupi 30-49 godina (25 osoba ili 57%), dok je 4 osobe (9%) uzrasta 15-24 obolelo. Po načinu transmisije podjednak broj obolelih registrovan je među homo/biseksualcima, heteroseksualcima i osobama sa neutvrđenim putem prenosa (po 11 slučajeva ili 25%), a 8 (18%) među intravenskim korisnicima narkotika. Registrovana su i 2 hemofiličara obolela od AIDS-a, dok je samo jedna osoba kod koje je HIV infekcija preneta sa majke (vertikalna transmisija) obolela (HIV+ od 1989. godine).

Od 18 osoba umrlih od AIDS-a, 7(39%)je sa teritorije grada Beograda, a 5  iz Vojvodine. Po polnoj distribuciji 15 osoba je muškog pola (odnos polova je 5:1), a po uzrasnoj najveći broj umrlih pripada uzrasnoj kategoriji 30-49 godina (12 osoba ili 67%).

Premda naša zemlja spada u zemlje sa niskom prevalencijom HIV infekcije epidemiološka situacija se može okarakterisati kao nepovoljna, sa tendencijom daljeg pogoršavanja, s obzirom na teške socijalno-ekonomske uslove, kao i prisutno rizično ponašanje. S druge strane, postoji potencijalna opasnost od ekonomski uslovljene migracije iz zemalja Istočne Evrope, koje su već teško pogođene HIV epidemijom.